streszczenie: Jakość gleby jest definiowana jako jej zdolność do funkcjonowania w obrębie naturalnych lub przekształconych rolniczo ekosystemów, do utrzymywania produktywności roślin oraz do zapewnienia zdrowia ludzi i ich środowiska. Do wskaźników oceny jakości gleby zaliczane są takie cechy fizyczne, jak: skład granulometryczny, agregacja, wodoodporność agregatów, gęstość gleby, pojemność wodna, retencja wody użytecznej dla roślin, infiltracja i aeracja. Celem pracy było ustalenie kryteriów oceny jakości stanu fizycznego gleb płowych i czarnych ziem wytworzonych z glin zwałowych, piasków i utworów pyłowych oraz czarnoziemów i gleb płowych wytworzonych z lessu. Gleby te były zaliczane do różnych kompleksów rolniczej przydatności: pszennego bardzo dobrego, pszennego dobrego, pszennego wadliwego, żytniego bardzo dobrego, żytniego dobrego, zbożowo-pastewnego mocnego i zbożowo-pastewnego słabego. Ogólna liczba zbadanych gleb wynosiła 100, a liczba pobranych próbek gleby - 400. Próbki gleby pobrano z poziomów Ap (z głębokości 0-25 cm) i z innych poziomów genetycznych (z głębokości 25-50 cm, 50-75 cm i 75-100 cm), po zbiorze zbóż w sierpniu 2008-2010 r. Skład granulometryczny, zawartość węgla organicznego, zawartość węglanów, odczyn i skład agregatowy oznaczono standardowymi metodami. Zawartość wodoodpornych agregatów glebowych (kg*kg-1) oznaczono metodą przesiewania w wodzie, za pomocą zmodyfikowanego aparatu Bakszejewa, wykonanego w Instytucie Agrofizyki PAN w Lublinie. Gęstość fazy stałej gleby (Mg*m-3) oznaczono metodą piknometryczną. Gęstość gleby (Mg*m-3) obliczono na podstawie stosunku masy gleby wysuszonej w 105 stopni do jej objętości. Porowatość ogólną (m3*m-3) obliczono na podstawie wartości gęstości fazy stałej i gęstości gleby. Pojemność wodną (m3*m-3) w przedziale potencjału wody glebowej od -0,1 kPa do -1554 kPa w komorach wysokociśnieniowych, na porowatych płytach ceramicznych produkcji Eijkelkamp i Soil Moisture Equipment Corporation. Na podstawie krzywych retencji wodnej obliczono wskaźnik jakości stanu fizycznego gleb S według Dextera z wykorzystaniem równania van Genuchtena za pomocą programu komputerowego RETC. Jako najlepsze kryteria oceny stanu fizycznego badanych gleb uznano: zawartość powietrznie suchych agregatów o wymiarach 1-10 mm, zawartość wodoodpornych agregatów o wymiarach 1-10 mm, polową pojemność wodną przy -15,5 kPa, zawartość mezoporów o średnicy 0,2-20 um, która określa retencję wody użytecznej dla roślin i zawartość makroporów o średnicy >20 um (pojemność powietrzną przy polowym nasyceniu wodą). Wartości badanych właściwości oceniono za pomocą liczb granicznych jako bardzo słabe, słabe, średnie, dobre i bardzo dobre. Najbardziej korzystnymi właściwościami fizycznymi charakteryzowały się czarnoziemy i gleby płowe wytworzone z lessu.