streszczenie: W pracy przedstawiono metodę oceny zmian jakości próbki materiału rolniczego, której elementy są wyróżnialne i podlegają ustalonej klasyfikacji. Analizowane zmiany pod względem badanej cechy jakości mogą mieć zarówno charakter jedno- jak i dwukierunkowy. Oznacza to, że można oczekiwać zarówno spadku, jak i wzrostu wartości cechy. Dopuszczalny jest również brak zmian u części elementów próby i jest on zwykle przedmiotem szczególnego zainteresowania. Do zapisu zmian jakości próby zastosowano tzw. tablicę przejścia. Jest to zmodyfikowana postać macierzy przejścia, stosowanej w teorii procesów i w metodach operacyjnych. Elementami tablicy przejścia są częstości (prawdopodobieństwa empiryczne) przejścia elementów próbki z jednych klas jakości do innych lub pozostania w tej samej klasie. Jako miarę zmian jakości testowanej próbki materiału zaproponowano wskaźnik będący liniową funkcją częstości tablicy przejścia. Ich współczynnikami są odpowiednio skonstruowane wagi. Dzięki temu zapewniona jest addytywność tej miary. W pracy zaproponowano układ wag dwójkowych, których wykładniki niosą informację o liczbie klas o jaką przeszły elementy próby w przyjętej klasyfikacji. Wykorzystując metody optymalizacyjne (algorytm simpleks programowania liniowego - dla zmian jedno i dwu kierunkowych lub własny algorytm - dla zmian jednokierunkowych), znaleziono przedział, w zakresie którego może zmieniać się wartość wskaźnika zmian jakości. Ponadto zaproponowano parę innych wskaźników, które charakteryzują zmiany jakości próbki materiału.
Zaproponowaną metodę zilustrowano na dwóch przykładach. Pierwszy z nich dotyczy oceny zmian odporności próbki ziaren pszenicy na pęknięcia wewnętrzne ich bielma w procesie suszenia (zmiany jednokierunkowe). Stan pęknięć wykrywano metodą rentgenowską, a oceny pęknięć dokonywano półautomatycznie, przy pomocy odpowiedniego programu. Drugi przykład dotyczy oceny trwałości agregatów wybranych próbek glebowych pod wpływem wody. Wodoodporność agregatów glebowych określano czterema metodami analitycznymi: deszczowania, 1 i 10 cykli nawilżania-osuszania oraz przesiewania w wodzie. W pierwszej części przykładu oceniono trwałość agregatów przy założeniu, ze mogą one ulegać rozpadowi lub nie zmieniać swych średnic. Druga część jest próbą zastosowania proponowanej metody do modelu, w którym możliwe są zmiany agregacji w dwu kierunkach, tzn. zarówno rozpad jak i sklejanie się agregatów. Proponowana metoda może mieć znacznie szersze zastosowania, wykraczajšce poza zakres agrofizyki.