www.old.acta-agrophysica.org / monografie
wróć do listy monografii
 
Siedliskowe uwarunkowania, ekologia, zasoby i ochrona kłoci wiechowatej Cladium mariscus (L.) Pohl. w makroregionie
(Pobierz wersję PDF )
Alicja Buczek
Katedra Ekologii Ogólnej, Akademia Rolnicza, ul. Akademicka 15, 20-950 Lublin

Acta Agrophysica 129 (2005)

streszczenie: Kłoć wiechowata jest ważną rośliną torfotwórczą oraz rzadkim i chronionym składnikiem flory Polski. Jeszcze rzadziej spotykana jest fitocenoza zespołu Cladietum marisci (Allorge 1922) Zobr. 1935. Jej obecność przyjęto jako kryterium wyznaczania przyrodniczo najcenniejszych terenów w Europie – sieci Natura 2000 i EECONET. Niniejsze opracowanie monograficzne dotyczy różnych aspektów ekologii tego gatunku, w tym uwarunkowania siedliskowe i geologiczne, aktualne zasoby w makroregionie lubelskim oraz sposoby skutecznej jego ochrony. Cel pracy obejmował:
  1. rozpoznanie wymagań siedliskowych gatunku i fitocenoz z jego udziałem ze szczególnym uwzględnieniem wymagań hydrologicznych,
  2. zbadanie uwarunkowań geologicznych,
  3. określenie wpływu różnych czynników środowiskowych (zwłaszcza zmiany poziomu wody oraz pożarów) na zmiany składu gatunkowego fitocenoz z udziałem Cladium mariscus,
  4. przeanalizowanie tempa i przyczyn wymierania kłoci wiechowatej w makroregionie,
  5. rozpoznanie aktualnego rozmieszczenia oraz waloryzacji istniejących stanowisk w makroregionie lubelskim,
  6. ocenę efektywności stosowanych metod jej ochrony.
     Badania wykazały zależność występowania kłoci od głębokości zalegania kredy piszącej albo w szczególnych przypadkach opok marglistych. Wykazały również dużą wrażliwość kłoci wiechowatej na zmiany stosunków wodnych w siedlisku. A zwłaszcza skumulowanie dwóch czynników: obniżenia pozio-mu wody poniżej poziomu torfu wiążące się z okresowym przesuszeniem siedliska oraz powtarzające się pożary szuwarów kłociowych, które prowadzą do stopniowego wycofywania się Cladium mariscus i zastępowanie Cladietum marisci przez zbiorowiska łąkowe.
     Warunki wilgotnościowe determinują wykształcanie się różnych warian-tów fitocenozy zespołu kłoci wiechowatej. Na obszarze objętym badaniami stwierdzono występowanie czterech (wymienionych kolejno od najbardzej wilgot-nych siedlisk) wariantów fitocenozy zespołu Cladietum marisci: C. m. Z Carex elata, C. m. typicum, C. m. wariant mszysty i wariant z Molinia coerulea.
     Proponowana w niniejszej pracy metoda badań na powierzchniach monitoringowych została pozytywnie zweryfikowana. Najwiekszą biomasę nadziemnych części pędów kłoci na m² stwierdzono w wariancie typowym Cladietum marisci. Największe zagęszczenie pędów zanotowano w wariancie mszystym Cladietum zaś najdorodniejsze pędy generatywne i wegetatywne w wariancie Cladietum marisci z Catex elata.
     W obrębie badanego obszaru kłoć wiechowatą stwierdzono wyłącznie na glebach torfowych i murszowo-torfowych. Przy czym na glebach murszowo-torfowych kłoć wiechowata stopniowo lecz wyraźnie ustępowała konkurującej z nią trzęślicy modrej.
     Z drugiej strony dłuższe utrzymywanie się poziomu wody powyżej 20 cm w okresie letnim powodowało równiez wycofywanie się kłoci wiechowatej i sprzyjało przekształceniom Cladietum marisci w zbiorowiska takie, jak: Phragmitetum communis, Caricetum elatae lub Caricetum lasiocarpae. Stwierdzono również, że pożary przy wysokim poziomie wody w torfowisku nie wpływały destrukcyjnie na szuwary kłoci wiechowatej.
     Największy ubytek szuwarów kłociowych (blisko 100%) odnotowano na stanowiskach: Łąki Pomiary, Krowie Bagno, Rudolfin-Czerniejów i Bagno Łopata.
     Najbardziej odpowiednią formą ochrony kłoci jest ochrona obszarowa. Najcenniejsze stanowiska kłoci chronione są jako rezerwaty. 21 innych miejsc występowania kłoci zgłoszono do ochrony w formie użytków ekologicznych. Z uwagi na ich niewielki obszar, a co się z tym wiąże mniejszą stabilność warunków siedliskowych kłoć w tych miejscach jest nadal zagrożona. Dla skutecznego zachowania kłoci wiechowatej najistotniejsze jest utrzymanie właściwych stosunków wodnych oraz skuteczna ochrona przeciwpożarowa.
     Pomimo stosunkowo dużych zasobów Cladium mariscus w makroregionie zaproponowano wprowadzenie jej na listę gatunków zagrożonych w regionie z kategorią VU (gatunek narażony).
słowa kluczowe: kłoć wiechowata, Cladium mariscus, warunki siedliskowe, Cladietum marisci, ekologia, zagrożenia, ochrona
język oryginału: polski