streszczenie: W procesie uzyskiwania odmian roślin uprawnych hodowca prowadzi selekcję i testowanie najbardziej wartościowych genotypów ukierunkowując hodowlę pod względem cech, które powinna reprezentować nowa odmiana, uwzględniając kierunek jej użytkowania komercyjnego. W trakcie hodowli materiał jest oceniany pod kątem licznych cech (w zależności od gatunku i celu hodowli), pośród których marginalne miejsce zajmują cechy fizyczne nasion, mające jednak istotne znaczenie w procesie ich zbioru, transportu, suszenia, czyszczenia i finalnie w przemyśle przetwórczym. Z reguły hodowca nie dysponuje warsztatem pozwalającym mu ocenić laboratoryjnie na wczesnych etapach hodowli i produkcie finalnym (odmianie) właściwości fizycznych nasion jak np. ich odporność na uszkodzenia mechaniczne. Stąd w opisie nowo wyprowadzanych odmian ich użytkownik bardzo rzadko znajduje informacje na ten temat. Pomocne w tym względzie są prace z dziedziny agrofizyki gdzie naukowcy dysponując odpowiednią aparaturą pomiarową są w stanie precyzyjnie określić właściwości fizyczne nasion z uwzględnieniem ich właściwości w różnych warunkach prowokacyjnych jak np. przy różnych gradientach ich wilgotności czy przy różnych okresach przechowywania nasion. Wyniki te – jeśli są do dyspozycji hodowcy – pozwalają na ich wykorzystanie w procesie selekcji i przy kreacji nowych odmian. Przedstawiona monografia jest próbą oceny – na podstawie danych z literatury – właściwości fizycznych nasion zbóż i roślin strączkowych z zastosowaniem podziału materiału badawczego ocenianego przed rejestracją odmiany (mieszańce, mutanty, linie addycyjne, materiały kolekcyjne, rody) jak i na podstawie produktu finalnego, jakim są odmiany komercyjne. Skoncentrowano się głównie na przeglądzie opublikowanych prac, traktujących o odporności nasion na obciążenia mechaniczne uwzględniając także właściwości geometryczne nasion, ich uszkodzenia wewnętrzne nie powodowane siłami zewnętrznymi, twardość nasion oraz pomiar sił wiązania ziarniaków z osadką kłosową oraz siły potrzebnej do otwarcia strąka w aspekcie osypywania nasion. Na podstawie ocen statystycznych przedstawiono współczynniki zmienności analizowanych cech oraz ocenę zależności między cechami wyrażoną wartością współczynnika korelacji, wykazując wzajemne powiązania między parametrami obciążeń mechanicznych, właściwościami geometrycznymi nasion i cechami użytkowymi roślin ocenianych w doświadczeniach polowych.